Evliliği bitirmek amacı ile yetkili mahkemelere yapılan başvurular boşanma davası olarak nitelendirilir. Boşanan kadınlar velayeti kendine bırakılan çocuğu soy ismi seçme hakkını babada olması nedeni ile isim davası açar. Ayrıca açılan isim davasında isim değişikliği Siirt Asliye Hukuk Mahkemesinin 2525 sayılı soyadı kanununun 4.maddesinin ikinci fıkrasında “Evliliğin feshi veya boşanma hallerinde çocuk anasına tevdi edilmiş olsa bile babasının seçtiği veya seçeceği adı alır” şeklinde yer almaktadır. Anayasaya aykırı olduğu gerekçesi ile birinci cümle iptal edilmiştir. Velayeti anneye bırakılan çocukların da soy ismi ise anne tarafından belirlenebilmektedir.
Anayasa Mahkemesi Başkanlığından:
Esas Sayısı: 2010/119
Karar Sayısı:2011/165
Karar Günü :8.12.2011
İtiraz Yoluna Başvuran: Siirt Asliye Hukuk Mahkemesi
İtirazın Konusu: 21.6.1934 günlü, 2525 sayılı Soyadı Kanunu’nun 4. maddesinin ikinci fıkrasının “Evliliğin feshi veya boşanma davasında çocuk anasına tevdi edilmiş olsa bile babasının seçtiği veya seçeceği adı alır.” biçimindeki birinci cümlesinin, Anayasa’nın 10., 13. ve 41. maddelerine aykırılığı savıyla iptaline karar verilmesi istemidir.
Velayeti Anneye Bırakılan Çocuk Soyismi Anne Tarafından Belirlenmesi
1-OLAY
Davacı eşinden boşanmıştır. Eşinden boşanan ve çocuğunun velayet hakkını kendisine verilmesini isteyen davacı anne tarafından çocuğun soyadının değiştirilmesi davasında itiraz olarak kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptali için başvuru yapılmıştır.
2-İtirazın Gerekçesi
Davacı küçük çocuk(…) adına velayeten annesi (…) mahkememize dava açmıştır. Çocuğun soyadının mahkeme kayıtlarında babasının soyadı ile geçmesi nedeni ile bu soyadının çocuğu oldukça fazla rahatsız ettiği ve soy isminin okulda ve mahalle arkadaşları arasında alay konusu yapıldığı ve bu durumunda çocuğu olumsuz bir şekilde etkilediği savunulur. Ayrıca bu durumdan olumsuz etkilenen çocuk okula gitmek dahi istememektedir. Oğlunun okulda iki ismi vardır. Ancak kendisine (…) isminde hitap edildiği ve bununda resmi işlemlerde karışıklığa sebebiyet verdiği ilk ismi olan (…) isminin kız ismi olarak bilinmesi nedeni ile de oğlu ile alay edildiğini belirtir. Çocuğun(…) olan isminin (…) olarak değiştirilmesi gerektiğini istediğini belirtir. Bunun dışında ise nüfusta kayıtlı olan soy isminin babanın soy ismi (….) olarak geçtiğini bu soy isminin de arkadaşları arasında dalga konusu olduğunu ve soy isminin annesinin soy ismi olan (…) olarak düzeltilmesini istemiştir.
Davacı (…)’ün, eşi (…)’dan, Mersin 1. Asliye Hukuk Mahkemesinin 09/10/2001 tarih ve 2000/618 esas, 2001/1013 karar sayılı ilamı ile boşandığı ve müşterek çocuk (…)’ın velayet hakkının anne (…)’e verildiği anlaşılmıştır.
İş bu soyadı değişikliği davası sebebiyle uygulanacak; 02/07/1934 tarih ve 2525 sayılı Soyadı Kanunun 4. maddesinin; Anayasanın 10., 13. ve 41. maddelerine aykırı olduğu düşünülmekle; Anayasanın 152. ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanunun 28. maddesi uyarınca iptal edilme için Anayasa Mahkemesine başvurulmasına karar verilmiştir.
02/07/1934 tarih ve 2525 sayılı Soyadı Kanunun 4. maddesi; “Soyadı seçme vazifesi ve hakkı evlilik birliğinin reisi olan kocaya aittir. Çocuk anasına tevdi edildiğinde bile babasının seçtiği veya seçeceği adı alır…”
Velayeti Anneye Bırakılan Çocuk Soyadı Hakkında
Anayasanın 10. maddesi; “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 07/05/2004 – 5170 S.K./l. mad) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür…”
Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanmaktadır. Demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.”
Anayasanın 41.maddesi; “Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır…”
Mersin 1. Asliye Hukuk Mahkemesinin 09/10/2001 tarih ve 2000/618 esas, 2001/1013 karar sayılı ilamı ile boşanma sonunda müşterek çocuk (…)’ın velayet hakkı tevdii edilmiş olan davacı anne (…)’ın açmış olduğu küçükle ilgili iş bu Soyadı Değişikliği davasında uygulanacak olan 2525 sayılı Soyadı Kanunun 4/2 maddesinde yazılı “Evliliğin feshi ve boşanma hallerinde çocuk anasına tevdii edilmiş olsa bile babasının seçtiği veya seçeceği adı alır.” hükmünün; ailenin eşler arasında eşitliğe dayandığına ilişkin Anayasanın 41. maddesi ile Kadınlar ve Erkeklerin eşit haklara sahip olduğuna dair Anayasanın 10. maddesine ve dolayısıyla Anayasanın temel hak ve özgürlüklerin Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağına ilişkin 13. maddesine aykırı olduğu ve bu itibarla iptal edilmesi gerektiği ve bu sayede uygulamada hakkaniyetin sağlanabileceği kanaatine varılmıştır.”
III- YASA METİNLERİ
A- İtiraz Konusu Yasa Kuralı
21.6.1934 günlü, 2525 sayılı Soyadı Kanunu’nun itiraz konusu kuralı da içeren 4. maddesi şöyledir:
“Soyadı seçme vazifesi ve hakkı evlilik birliğinin reisi olan kocaya aittir.
Evliliğin feshi veya boşanma hallerinde ise çocuk annesine verilmiş olsa bile babasının seçtiği adı almaktadır. Ayrıca evliliğin devm ettiği hallerde bu hak ve vazife kadına aittir.
Kocanın vefatı ile karı evlenmemiş ya da akıl hastalığı nedeni gibi sebeplerden dolayı vesayet altına alınmış ve evlilikte zeval bulunduğu durumlarda bu hak ve vazife çocuğun baba cihetinden olan kan hısımlarından en yakın erkeğe ya da bunların en yaşlısına hiçbiri bulunmaması halinde ise vasiye aittir.
B- Dayanılan Anayasa Kuralları
Boşanma başvurusu için Anayasanın 10,13 ve 41. Maddelerine dayanılmıştır.
IV- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’ nün 8. maddesi uyarınca, Haşim KILIÇ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Fulya KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN, Fettah OTO, Serdar ÖZGÜLDÜR katılımları ile inceleme toplantısı yapılmıştır. Bunlara ek olarak Zehra Ayla PERKTAŞ, Recep KÖMÜRCÜ, Alparslan ALTAN, Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN ile Celal Mümtaz AKINCI’ nın katılımlarıyla 13.1.2011 tarihinde gerçekleştirilen ilk inceleme toplantısında
- 5.2010 tarihinde, 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının bazı maddelerinde değişiklik yapılması hakkında kanun uyarınca, 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile ilgili gerekli düzenlemeler yapılmadan gerçekleştirilmemedir. Mahkeme’nin çalışıp çalışamayacağına ilişkin ön meselenin incelenmesi sonucunda; Mahkeme’nin çalışmasına bir engel bulunmadığına, Fulya KANTARCIOĞLU, Mehmet ERTEN, Fettah OTO, Zehra Ayla PERKTAŞ ile Celal Mümtaz AKINCI’nın, gerekçesi 2010/68 esas sayılı dosyada belirtilen karşı oyları ve oy çokluğu ile incelenmesine karar verilmiştir.
- Dosyada herhangi bir eksiklik bulunmadığı için esasının incelenmesine karar verilmiştir.
V- ESASIN İNCELENMESİ
Anayasa kuralları ve bunlara ait gerekçeler diğer yasama belgeleri ile diğer yasama belgeleri incelendikten sonra karara varılmıştır. Buna göre;
Anayasa’nın 41. maddesi ile kadınlar ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğuna dair kanun bulunmaktadır. Ayrıca ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağına ilişkin 13. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür
Çocuk anasına tevdi edildiğinde bile babasının seçtiği veya seçeceği adı (soyadını) alacağı hükme bağlanmıştır.
2525 sayılı Kanun’un genel gerekçesinde yer alan “(…) Yeni bir ad seçerek bunu yazdırması mecburiyeti konmuştur (…)” ifadelerinden, bu Kanun’un ilk defa soyadı alınması ile ilgili düzenlemeler içerdiği anlaşılmaktadır. Ancak “Çocuk, ana ve baba evli ise ailenin soyadını taşır. Ayrıca sadece bazı istisnai durumlarda uygulanabilmesi söz konusudur.
İnanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Eşitlik ilkesinin eşler arasında da geçerli olduğu vurgulanmıştır.
Eşitlik ilkesinin amacı hukuksal durumları aynı olanların kanunlara göre aynı işleme bağlı olmaları gerekmektedir. Bu kanun sayesinde ise kanun karşısında herkesin eşit haklara sahip olması sağlanır. Ayrıca topluluklara aykırı kurallar uygulanmaları kanun karşısında var olan eşitliğin çiğnenmesi yasaklanmıştır. Ayrıca bu ilke sayesinde hukuksal olarak eşitlik sağlanmaktadır.
ESASIN İNCELENMESİ Hakkında
Soyadı seçme konularında çocuğun soyadını seçme hakkı, velayet hakkı kapsamında yer almaktadır. Velayet, reşit olmayan çocukların bakımı konusunda anne ve babaya verilen haklardan oluşmaktadır. Ayrıca çocukların bakımı ve eğitimi ise malvarlığının yönetimi ve çocuğun menfaatleri konusunda hukuki temel oluşturmaktadır. Velayet hem yükümlülük vhem de bir hak olarak anlaşılmaktadır.
Velayet hakkı bir başkasına devredilemez be sıkı sıkıya kişilere bağlı olan bir haktır. Ayrıca miras yolu ile de bu haktan vazgeçilmesi mümkün değildir. Ayrıca kısmen ya da tamamen üçüncü kişilere bırakılması ya da devredilmesi mümkün değildir.
Çocuğun, ana ve babasının velayeti altında olduğu belirtilmiştir. Yasal sebep olmadıkça velayetin ana ve babadan alınamayacağı konusunda kanunlar belirtilmiştir. Hâkimin velayeti eşlerden birine verebileceği kanunlar tarafından düzenlenmiştir. Ayrıca ana ve babadan birinin ölümü halinde velayetin sağ kalana verilebileceği kanunlarda yer alır. Boşanma davasında ise çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir. Ayrıca hükmü kanunlarca koruma altına alınmıştır.
Kanunu medenimizin 152 inci maddesi kocayı evlilik birliğinin reisi olarak kabul etmiştir.
İlginizi Çeker;
https://mehmetalihelvaci.av.tr/hirsizlik-sucu-ve-cezasi-nedir.html
https://mehmetalihelvaci.av.tr/karliktepe-mahallesi-bosanma-avukati.html
https://mehmetalihelvaci.av.tr/anlasmali-bosanma-protokolu-soyadi.html
https://mehmetalihelvaci.av.tr/yillik-kira-sozlesmesinin-hazirlanma-sartlari-nelerdir.html